ලංකාවේ බැංකුකරණය සහ බිට්කොයින්

ආයුබෝවන්. Bitcoin Sri Lanka Page එකට ඔයාලව සාදරයෙන් පිළිගන්නවා. අද අපි කතා කරන්න යන්නේ හරිම වැදගත් මාතෘකාවක් ගැන. මේකෙන් ඔයාට හොඳටම තේරෙයි ඇයි Bitcoin මෙච්චර වැදගත් වෙන්නේ කියලා, විශේෂයෙන් අපේ අනාගත මුදල් කටයුතු වලට. අපි අද කතා කරන්නේ ෆ්‍රැක්ෂනල් රිසර්ව් බැංකුකරණයයි (Fractional Reserve Banking) Bitcoin එකයි අතර තියෙන ලොකුම වෙනස්කම් ගැන.

 ඉතින් මේ ගැන ඉතාම පැහැදිලිව අපේ Bitcoin Sri Lanka YouTube නාලිකාවේ වීඩියෝ එක්කින් ඉදිරිපත් කරලා තියනවා. මේ පහල තියෙන්නෙ ඒ වීඩියෝ එක. ඔයාට පුළුවන් ඒකත් බලන්න.

 දැන්, ඔයාලා කවදාහරි බැංකුවක සල්ලි දාලා තියෙනවා නම්, ඔයාලා දැනටමත් මේ ෆ්‍රැක්ෂනල් රිසර්ව් බැංකු සිස්ටම් (Fractional Reserve Banking System) එකත් එක්ක වැඩ කරනවා. ඔව්, ශ්‍රී ලංකාවෙත් අපේ බැංකු වැඩ කරන්නේ මේ විදිහට තමයි. මේක පොඩ්ඩක් ටෙක්නිකල් වගේ පෙනුනත්, මාව විශ්වාස කරන්න, මේක තේරුම් ගත්තාම Bitcoin ගැන හැමදේම ඔයාලට පැහැදිලි වෙයි.

ෆ්‍රැක්ෂනල් රිසර්ව් බැංකුකරණය කියන්නේ මොකක්ද?

මුලින්ම බලමු ඔයාලා සල්ලි බැංකුවක දැම්මාම මොකද වෙන්නේ කියලා. අපි හිතන්නේ අපි රුපියල් 1,000ක් දැම්මොත්, ඒ 1,000ම අපේ එකවුන්ට් එකේ තියෙනවා කියලා, අපිට ඕන වෙලාවක ගන්න පුළුවන් විදිහට. ඒත් ඇත්තටම වෙන්නේ එහෙම නෙවෙයි.

මේ ෆ්‍රැක්ෂනල් රිසර්ව් බැංකු සිස්ටම් එකේදී, බැංකුවලට අවශ්‍ය වෙන්නේ ඔයාලා දාන සල්ලි වලින් fraction එකක් විතරයි, ඒ කියන්නේ පොඩි ප්‍රතිශතයක් විතරයි, reserves විදිහට තියාගන්න. ඉතුරු ටික එයාලා loan දෙනවා, නැත්නම් invest කරනවා. හිතන්න බලන්න: ඔයාලා රුපියල් 1,000ක් බැංකුවට දැම්මොත්, බැංකුවට 10%ක reserve requirement එකක් තියෙනවා නම් (ශ්‍රී ලංකාවේ 2025 ජූලි වෙනකොට මේක 2%යි), එයාලා physically තියාගන්නේ රුපියල් 100ක් විතරයි. එයාලට පුළුවන් ඉතුරු රුපියල් 900 වෙන කෙනෙකුට loan දෙන්න.

දැන් මෙතනින් තමයි වැඩේ මාරම interesting වෙන්නේ. අර රුපියල් 900 loan ගත්ත කෙනා ඒ සල්ලි පාවිච්චි කරනවා, සමහරවිට shop එකකින් මොනවා හරි ගන්න. Shop එකේ අයිතිකාරයා ඒ රුපියල් 900 එයාගේ බැංකුවට දානවා. ඒ දෙවැනි බැංකුවත් ඒකෙන් පොඩි fraction එකක් (උදාහරණයක් විදිහට රුපියල් 90ක්) තියාගෙන, රුපියල් 810ක් loan දෙනවා. මේ process එක දිගින් දිගටම සිද්ධ වෙනවා, ඒ වගේම මේ හැම loan එකක් එක්කම, අලුත් සල්ලි ටිකක් ෆයිනෑන්ශල් සිස්ටම් එකට add වෙනවා, ඒ කියන්නේ 'ඇත්තටම අලුතෙන් නිර්මාණය වෙනවා' වගේ දෙයක්. ඔයාලගේ මුල් රුපියල් 1,000, අන්තිමට සංසරණය වෙන මුදල් ප්‍රමාණය විදිහට රුපියල් 10,000ක් වගේ වෙන්නත් පුළුවන්, නැත්නම් ඊටත් වැඩිය වෙන්නත් පුළුවන්. මේක හරියට බැංකු loan දෙනකොට 'හිස් අහසෙන් සල්ලි හදනවා' වගේ නැත්නම් 'computer screen එකට numbers ටයිප් කරනවා' වගේ දෙයක්. Credit හදන්නයි, මුදල් සැපයුම වැඩි කරන්නයි තියෙන මේ හැකියාව නිසා loans වලටයි investments වලටයි ෆන්ඩ්ස් ලැබිලා, ආර්ථික වර්ධනයට උදව් වෙනවා.

ශ්‍රී ලංකාවේදී, අපේ මහ බැංකුව (CBSL) මේක manage කරන්න 'Statutory Reserve Ratio (SRR)' කියන එක පාවිච්චි කරනවා. SRR කියන්නේ කොමර්ෂල් බැංකු මහ බැංකුවේ තියාගන්න ඕන deposits වල ප්‍රතිශතයයි. 2025 ජූලි වෙනකොට ශ්‍රී ලංකාවේ SRR එක 2.00%යි. SRR එක අඩු වුණාම, 'බැංකුවලට loan දෙන්න තියෙන funds වැඩි වෙනවා', ඒ වගේම 'පශ්චාත් අර්බුද ආර්ථිකය නැවත ගොඩනැගීමටත්' මේක උදව් වෙනවා, මොකද ණය ගැනීමේ වියදම් අඩු වෙන නිසා. ඒත් මේ සිස්ටම් එකට පරිස්සමෙන් regulation ඕන, මොකද වැඩිපුර loan දෙන එකෙන් එන අවදානම් (excessive lending) වගේම bank runs වගේ දේවලුත් වෙන්න පුළුවන්.

ෆ්‍රැක්ෂනල් රිසර්ව් බැංකුකරණයේ ප්‍රශ්න

මේ සිස්ටම් එක සල්ලි හදන මැජික් එකක් වගේ පෙනුනට, මේකේ ලොකු අවදානම් ටිකක් තියෙනවා:

1. Bank Runs: බැංකුවල ඔයාලගේ සල්ලි ඔක්කොම තියාගෙන නැති නිසා, ලොකු අවදානමක් තමයි 'bank run' එකක් කියන්නේ. මේක වෙන්නේ එකපාරටම වැඩි දෙනෙක් එයාලගේ සල්ලි ගන්න උත්සාහ කරාමයි. එතකොට බැංකුවලට හැමෝටම සල්ලි දෙන්න අවශ්‍ය තරම් මුදල් නැති වෙනවා. අපි දැක්කා මේක ළඟදීත් වුණා, උදාහරණයක් විදිහට 2023 මාර්තු මාසේ Silicon Valley Bank එකට. බය වුණ customersලා එක දවසෙන් ඩොලර් බිලියන 42ක් විතර withdraw කරපු නිසා බැංකුව වහලා දාන්න සිද්ධ වුණා.

   
   

2. ඔයාලගේ සල්ලි ඇත්තටම ඔයාලගේ නෙවෙයි: මේක හරිම වැදගත් කාරණයක්. ඔයාලා බැංකුවක සල්ලි deposit කරනකොට, ඇත්තටම ඔයාලගේ දේපළවල legal title එක ඔයාලට අයිති වෙන්නේ නෑ. ඒ වෙනුවට, ඔයාලා 'forcibly counterparty කෙනෙක් වෙනවා', ඒ වගේම 'බැංකුවේ creditor කෙනෙක්' වෙනවා. ඔයාලගේ deposit එක 'leverage තියෙන institution එකක IOU එකක්' බවට පත් වෙනවා. බැංකුව බංකොලොත් වුණොත්, සමහරවිට ඔයාලට ඔයාලගේ සල්ලි ඔක්කොම ආයෙත් නොලැබෙන්න පුළුවන්. මේක valet parking service එකක් වගේ: ඔයාලා එයාලට car එක දෙනවා, ඒත් car එකේ අයිතිය තවමත් ඔයාලට. සාම්ප්‍රදායික බැංකුකරණයේදී, මේක හරියට ඔයාලා car එක එයාලට විකුණලා, එයාලා පොරොන්දු වෙනවා පස්සේ ඒ වගේම car එකක් ආයෙත් දෙන්නම් කියලා.

   
   

3. උද්ධමනය (Inflation) සහ ණය (Debt): බැංකු loans දීලා හිස් අහසෙන් සල්ලි හදනකොට, ඒකෙන් උද්ධමනය ඇති වෙන්න පුළුවන්. මොකද එකම භාණ්ඩ හා සේවා ප්‍රමාණයට පස්සේ වැඩි සල්ලි ප්‍රමාණයක් හඹා යනවා. මේකෙන් කියන්නේ මේ සිස්ටම් එක දියුණු වෙන්නේ මිනිස්සු වැඩි වැඩියෙන් ණය අරන් වියදම් කරනවා නම් විතරයි. මේක massive ණය ප්‍රමාණයකට මග පාදනවා. අර්ථශාස්ත්‍රඥ John Maynard Keynes කියලා තියෙනවා, fractional reserve lending කියන්නේ 'රජයට හොරෙන්, නොදැනුවත්ව මිනිස්සුන්ගේ ධනය රාජසන්තක කරන්න පුළුවන් ක්‍රමයක්' කියලා.

   
   

4. මූලික අස්ථාවරත්වය (Fundamental Instability): මේ සිස්ටම් එක 'මූලිකවම අස්ථාවරයි'. ඒ වගේම හැමෝම එකපාරටම එයාලගේ deposits withdraw කරන්න හදන්නේ නෑ කියන උපකල්පනය මත තමයි මේක පවතින්නේ. බැංකු සිස්ටම් එක 'massively under liquid' සහ 'හැමෝම ඇවිත් එයාලගේ සල්ලි ඉල්ලනකොට inherently insolvent' වෙනවා. සමහරු මේක 'shell game' එකක් සහ 'Ponzi scheme' එකක් කියලත් හඳුන්වනවා.

Bitcoin වෙනස් වෙන්නේ කොහොමද? (සහ විසඳුමක්)

දැන් අපි Bitcoin ගැන කතා කරමු, මේක මේ context එකේදී මෙච්චර වැදගත් වෙන්නේ ඇයි කියලා. Bitcoin කියන්නේ මුදල් වලට සහ ෆයිනෑන්ස් වලට මූලිකවම වෙනස් approach එකක්.

1. අවංක සහ විමධ්‍යගත Ledger එකක් (Honest and Decentralized Ledger): සාම්ප්‍රදායික බැංකු සිස්ටම් එකේ ledgers පාලනය කරන්නේ මධ්‍යගත පාර්ශ්ව (central parties). ඒත් Bitcoin කියන්නේ 'අවංක Ledger' එකක්. කිසිම කෙනෙක්ට, කිසිම entity එකකට මේක පාලනය කරන්න බෑ, මොකද 'හැමෝම මේ Ledger එක පාලනය කරනවා' වගේ දෙයක් තමයි වෙන්නේ. මේක 'trustless blockchain' එකක්. ඒ කියන්නේ transactions වලංගු වෙන්න ඔයාලට තුන්වැනි පාර්ශ්වයක් විශ්වාස කරන්න ඕන වෙන්නේ නෑ. මේක 'Byzantine General's problem' කියලා දන්න, distributed systems වල තිබ්බ පරණ philosophical ප්‍රශ්නයකට විසඳුමක්.

2. හිස් අහසෙන් නිර්මාණයක් නෑ: මේක තමයි ප්‍රධානම වෙනස. හැමදාටම තියෙන්නේ finite, ඒ කියන්නේ නියමිත, කලින් තීරණය කරපු Bitcoin ප්‍රමාණයක් විතරයි. Bitcoin 'print' කරන්න, නැත්නම් fractional reserve system එකේ fiat currency වගේ 'හිස් අහසෙන් හදන්න' බෑ. මේකේ තියෙන මේ scarcity එක නිසා Bitcoin 'sound monetary system' එකක් නැත්නම් 'digital gold' එකක් වගේ වැඩ කරනවා. මේක, fiat money වගේ නෙවෙයි, අවිධිමත් මුදල් නිර්මාණයෙන් වෙන long-term inflation වළක්වන්න නිර්මාණය කරපු දෙයක්. ඒ වගේම මේකෙන් 'fiscal responsibility' සහ 'බැංකු සිස්ටම් එක අතරේ අවංකකම' ඇති වෙනවා.

3. ඔයාලගේ Keys, ඔයාලගේ Coins (සැබෑ අයිතිය): Bitcoin එක්ක තියෙන concept එක තමයි 'not your keys, not your coins' කියන එක. මේකෙන් කියන්නේ ඔයාලා ඔයාලගේ Bitcoin වල private keys තියාගෙන ඉන්නවා නම්, ඒක ඇත්තටම ඔයාලට අයිති එකක්. Bitcoin කියන්නේ 'කිසිම කෙනෙකුගේ IOU එකක් නෙවෙයි'. සාම්ප්‍රදායික බැංකුකරණයේ වගේ counterparty risk එකක් නෑ, මොකද එතන ඔයාලගේ සල්ලි කියන්නේ leverage තියෙන institution එකකින් ලැබෙන IOU එකක්. මේකෙන් ඔයාලට ඔයාලගේ assets උඩ සෘජු පාලනයක් ලැබෙනවා. Custodia Bank (මේක digital assets වලට 100% reserve bank එකක් වෙන්න උත්සාහ කරනවා) වගේ සේවාවන් ව්‍යාපාර වලට private keys manage කරන්න උදව් වුණත්, ඔයාලගේ දේපළවල legal title එක ඔයාලා ළඟම තියෙනවා. මේක වඩා 'investor-friendly' ක්‍රමයක්.

4. Anti-Fragile සිස්ටම් එකක්: Bitcoin 'anti-fragile' විදිහට විස්තර කරලා තියෙනවා, ඒත් සාම්ප්‍රදායික ෆයිනෑන්ශල් සිස්ටම් එක 'fragile' එකක්. මේකේ විමධ්‍යගත ස්වභාවය නිසා, single points of failure වලට මේක අඩුයි. ඒ වගේම fractional reserve banks රඳා පවතින 'confidence games' වලටත් මේක අඩුවෙන් යටත් වෙනවා.

සරලව කිව්වොත්, fractional reserve banking ක්‍රියාත්මක වෙන්නේ leverage, ණය සහ විශ්වාසය මත පදනම් වෙච්ච සිස්ටම් එකක් විදිහට. මේක කඩාකප්පල් වෙන්න පුළුවන්, ඒකෙන් අස්ථාවරත්වයක් ඇති වෙන්න පුළුවන් වගේම උද්ධමනය හරහා සැඟවුණු ධන හුවමාරුවක් (hidden transfer of wealth) වෙන්නත් පුළුවන්. අනිත් පැත්තෙන් Bitcoin, සෘජු අයිතිය, විනිවිදභාවය සහ සීමිත සැපයුමක් තියෙන සිස්ටම් එකක්. මේකෙන් හිස් අහසෙන් සල්ලි නිර්මාණය වීම වළක්වනවා වගේම, වඩාත් fiscally responsible පරිසරයක් ඇති කරනවා.

මේ මූලික වෙනස තේරුම් ගන්න එක, වඩාත් ආරක්ෂාකාරී සහ බුද්ධිමත් මූල්‍ය අනාගතයක් ගොඩනගන්න බලන ඕනම කෙනෙකුට හරිම වැදගත්.

 අදට ගිහින් එන්නම් සුභ දවසක්...