ආයුබෝවන් හැමෝටම! ඔයාලා අලුතෙන් Bitcoin ලෝකෙට ආවත්, කලක ඉඳන් අපිත් එක්ක හිටියත්, අද අපි කතා කරන්න යන දේ ගොඩක් වැදගත් දෙයක් වෙයි ඔයාට. අපි කතා කරන්නේ ඔයාගේ Bitcoin ආරක්ෂිතව තියාගන්න හැටි. විශේෂයෙන්ම අපි බලමු මොනවද මේ wallets, exchanges කියන්නේ, ඇයි මේවායේ තියෙන අවදානම් තේරුම් ගන්න එක මේ තරම් වැදගත් වෙන්නේ කියලා, FTX වගේ සිද්ධි උදාහරණ විදිහට අරගෙන.
ඉතින් මේ ගැන ඉතාම පැහැදිලිව අපේ Bitcoin Sri Lanka YouTube නාලිකාවේ වීඩියෝ එක්කින් ඉදිරිපත් කරලා තියනවා. මේ පහල තියෙන්නෙ ඒ වීඩියෝ එක. ඔයාට පුළුවන් ඒකත් බලන්න.
Wallet කියන්නේ මොකක්ද?
මුලින්ම අපි බලමු මේ wallet කියන්නේ මොකක්ද කියලා. ඔයාලගේ සාක්කුවේ තියෙන සල්ලි wallet එකක් වගේ හිතන්න. සාක්කුවේ සල්ලි තියෙනකොට, නැත්නම් ගෙදර safe එකක සල්ලි තියෙනකොට, ඔයාට ඒ සල්ලි ගැන සම්පූර්ණ පාලනයක් තියෙනවා. වෙන කිසි කෙනෙකුට ඔයාට වියදම් කරන්න එපා කියන්න බෑ, කාගෙන්වත් අවසර ගන්න ඕනෙත් නෑ.
Bitcoin වලටත් මේ වගේ සම්පූර්ණ පාලනයක් තියෙන wallet එකකට කියන්නේ non-custodial wallet එකක් කියලා. ඒ කියන්නේ ඔයාගේ private keys, ඒ කියන්නේ ඔයාට Bitcoin තියෙනවා කියලා ඔප්පු කරන රහස් කේත, ඔයා ළඟම තියාගන්නවා. මේකෙන් ඔයාට ඔයාගේ funds ගැන සම්පූර්ණ පාලනයක් ලැබෙනවා. කාටවත් ඒක off කරන්න, cancel කරන්න, නැත්නම් සල්ලි යවන එක නවත්තන්න බෑ. මේකටම තමයි self-custodial wallet කියලත් කියන්නේ. Coldcard, Blockstream Jade, Trezor වගේ hardware wallets මේකට හොඳ උදාහරණ. මේවා physical devices, ඔයාගේ Bitcoin ආරක්ෂිතව, ගොඩක් වෙලාවට offline, තියාගන්න පුළුවන්.
Custodial Wallets සහ Exchanges ගැන දැනගනිමු
දැන් හිතන්න ඔයා සල්ලි bank account එකක දැම්මා කියලා. සල්ලි bank එකක තියෙනකොට, bank එක තමයි ඒවා පාලනය කරන්නේ. ඔයාට account එකක් තියෙනවා, bank එකට කියන්න පුළුවන් සල්ලි යවන්න, withdraw කරන්න කියලා, හැබැයි bank එක තමයි actual සල්ලි තියාගෙන ඒවා පාලනය කරන්නේ. Bank එක තමයි custodian.
Bitcoin වලටත් custodial wallet එකක් කියන්නේ ඕකටමයි. ඔයා ඔයාගේ Bitcoin ඕනෑම crypto exchange එකක තියලා තියෙනවා නම්, ඒවා තියෙන්නේ custodial account එකක. ඒ කියන්නේ exchange එක තමයි private keys පාලනය කරන්නේ, ඔයා නෙවෙයි. ඔයාට ඔයාගේ Bitcoin යවන්න exchange එකෙන් අවසර ගන්න ඕනේ, සමහර වෙලාවට ඔයාට ඔයාගේ Bitcoin withdraw කරන්න ඕනේ කිව්වම එයාලා 'එපා' කියන්නත් පුළුවන්. මේක ලොකු අවදානමක්, මොකද exchange එකක තියෙන ඔයාගේ Bitcoin, ඔයා ළඟ තියාගෙන ඉන්නවා වගේ ඇත්තටම ඔයාට අයිති නෑ.
Exchanges කියන්නේ මොනවද?
Exchanges කියන්නේ Coinbase, Kraken, Gemini, Binance, BlockFi, FTX වගේ platform, Bitcoin වගේ cryptocurrencies ගන්න, විකුණන්න, trade කරන්න පුළුවන් තැන්. ගොඩක් අය Bitcoin ගමන පටන් ගන්නේ exchange එකකින් Bitcoin අරගෙන. හැබැයි, ඔයා Bitcoin exchange එකකින් අරගෙන එතනම තියලා තියෙනවා නම්, ඔයා ඔයාගේ Bitcoin ඒ exchange එකට භාර දීලා තියෙන්නේ, මොකද එයාලා ඔයාගේ funds වලට custodial wallets පාවිච්චි කරනවා.
මේ exchange ගොඩක් ලොකු, ජනප්‍රිය වුණාට කමක් නැද්ද? ඔව්, ඒකේ ලොකු බලපෑමක් තියෙනවා!. ලොකුම exchange වලට වුණත් ලොකු අවදානම් තියෙනවා, implosion වෙන්න පුළුවන්, ඒ කියන්නේ ඒවා කඩා වැටිලා customer funds නැති වෙන්න පුළුවන්. හැමෝම තමන්ගේ Bitcoin exchange වල තියාගෙන ඉන්නකොට, ලොකු hack එකක් ආවොත් හරි, exchange එකක් කඩා වැටුණොත් හරි, මුළු Bitcoin ecosystem එකම අවදානමට ලක් වෙනවා. Finance industry එක මේකට කියන්නේ "counterparty risk" කියලා. ඒ කියන්නේ අනිත් පැත්ත, මේ වෙලාවේ exchange එක, එයාලගේ වගකීම් ඉටු නොකිරීමේ අවදානම.
FTX කඩා වැටීම - ලොකුම පාඩම
මේක කොච්චර දරුණු විදියට සිද්ධ වුණාද කියලා අපි දැක්කා FTX සිද්ධියෙන්. FTX කියන්නේ කාලයක් ලෝකේ තිබුණු ලොකුම crypto exchange එකක්, ඩොලර් බිලියන 32ක් වගේ ලොකු වටිනාකමක් තිබුණා. Celebrityලා පවා මේක promote කළා, ලොකු investorsලා මේකට ආවා. මේකේ founder, Sam Bankman-Fried, නැත්නම් SBF, crypto industry එකේ 'ගැලවුම්කරුවෙක්' විදියටත් සැලකුවා. හැබැයි, දේවල් වැරදිලා FTX විශේෂයෙන්ම කඩා වැටුණා.
එතකොට තමයි එළි වුණේ FTX වලට Alameda Research කියලා sister company එකක් තිබුණා කියලා, ඒකත් Bankman-Fried ගේම තමයි. මේ දෙක අතර conflict of interest තියෙනවා කියලා ගොඩක් කතා ආවා, Alameda වලට විශේෂ සැලකිල්ලක් ලැබෙනවාද කියලා ගොඩක් අය පුදුම වුණා. ප්‍රශ්නය පටන් ගත්තේ Alameda වල balance sheet එක leak වුණාම. ඒකෙන් පෙන්නුවේ එයාලගේ assets වලින් වැඩි හරියක් තිබුණේ FTX වලම FTT token එකෙන් කියලා. මේකත් එක්ක ගොඩක් අය කලබල වුණා, නොවැම්බර් 6 වෙනිදා, Binance එකේ CEO, ඒ කියන්නේ තවත් ලොකු exchange එකක CEO කිව්වා එයාලා ගාව තියෙන FTT tokens විකුණනවා කියලා. මේකෙන් FTX වලින් සල්ලි withdraw කිරීම් විශාල ප්‍රමාණයක් ඇති වුණා. නොවැම්බර් 6 වෙනිදා ඩොලර් බිලියන 4ක්, ඊළඟ දවසේ ඩොලර් බිලියන 6ක් withdraw කළා. ඊට පස්සේ FTX වලට ලොකු "liquidity crunch" එකක් ආවා, ඒ කියන්නේ withdraw කරන්න ඕනේ හැමෝටම දෙන්න තරම් සල්ලි එයාලා ගාව තිබුණේ නෑ. මුලින් ඩොලර් බිලියනයක් හොයාගන්න හැදුවත්, funds පිටතට යනකොටයි, එයාලගේ assets වල වටිනාකම අඩු වෙනකොටයි ඒ හිල ඩොලර් බිලියන 5-6 දක්වා වැඩි වුණා.
මුලින් FTX එක Binance එකට විකුණන්න එකඟ වුණා, liquidity ප්‍රශ්නේ විසඳාගන්න අන්තිම උත්සාහයක් විදියට. හැබැයි, Binance එක එයාලගේ due diligence කරලා FTX වල finance පැත්ත ගැඹුරට බැලුවට පස්සේ, Binance එක මේ deal එකෙන් අයින් වුණා. පස්සේ එළි වුණා, FTX එක customer funds වලින් බිලියන ගණන් අරගෙන Alameda වෙනුවෙන් risky bets දාලා තිබුණා කියලා. මේක ඕනෑම රටක ලොකු වරදක්, වංචා සහගත වැඩක්. ටික දවසකින් Sam Bankman-Fried ඉල්ලා අස් වුණා, FTX සහ Alameda bankruptcy ගොනු කළා. ඒ මදිවට, ඩොලර් මිලියන සිය ගණනක් වටිනා crypto funds අතුරුදහන් වුණා, සමහරවිට hack එකක් නිසා වෙන්න ඇති. FTX කඩා වැටීමෙන් ලොකු කම්පනයක් ඇති වුණා, දවස් තුනක් ඇතුළත ලොකුම cryptocurrencies 15 ක market value එකෙන් ඩොලර් බිලියන 150කට වඩා පිසදා දැම්මා.
FTX වලින් අපිට ලැබුණු ලොකුම පාඩම තමයි ඔයාගේ Bitcoin exchange එකක තියෙනවා නම්, ඒක ඇත්තටම ඔයාගේ නෙවෙයි. FTX සහ BlockFi, ඒ කියන්නේ කඩා වැටුණු තවත් platform එකක customersලා මේක හොඳටම ඉගෙන ගත්තා. අධිකරණය පවා තීන්දු කළේ usersලා මේ platform වලට Bitcoin දාලා තමන්ගේ නෛතික අයිතිවාසිකම් හැමදෙයක්ම අත්හැරියා කියලා. මේකෙන් Bitcoin, exchange වල තියෙනකොට bankruptcy එකක් ආවොත් කොහොමද සලකන්නේ කියලා නීතිමය පූර්වාදර්ශයක් (legal precedent) ඇති වෙනවා. මේ වගේ bankruptcies වලදී customersලට recovery rates, ඒ කියන්නේ ආපහු ලැබෙන ප්‍රමාණය, ගොඩක් අඩුයි, සමහර වෙලාවට බිංදුවටම කිට්ටුයි, නැත්නම් "pennies on the dollar" වගේ.
උදාහරණයක් විදියට, IRS එක විතරක් FTX bankruptcy එකට ඩොලර් බිලියන 44ක claim එකක් දැම්මා, tax claims ගොඩක් වෙලාවට මුලින්ම ගෙවනවා, ඒ නිසා customersලට ලැබෙන්නේ ඊටත් වඩා අඩුයි. FTX US වල Bitcoin හරි stablecoins හරි තිබුණු customersලාට ඩොලරයට සෙන්ට් 30ක් වගේ ආපහු ලැබුණොත් වාසනාවක්, මොකද මේවා FDIC insurance වලින් cover වෙන්නේ නෑ.
ඇයි Non-Custodial Wallets හොඳ වෙන්නේ?
එහෙනම්, ඇයි ඔයාගේ සල්ලි exchange වලින් අයින් කරලා non-custodial wallets වලට දාන එක හැමවිටම හොඳ වෙන්නේ? සරලම ඇත්ත තමයි: "Not your keys, not your Bitcoin". ඔයා ඔයාගේ private keys non-custodial wallet එකක තියාගෙන ඉන්නකොට, ඔයාට ඇත්තටම අයිතියි, පාලනය තියෙනවා. ඔයාගේ Bitcoin තාමත් Coinbase, Kraken, Gemini, නැත්නම් Binance වගේ exchange එකක තියෙනවා නම්, ඒ Bitcoin ඇත්තටම ඔයාගේ නෙවෙයි, විශේෂයෙන්ම ඒ exchange එකක් bankruptcy ගියොත්. Exchange වලට customer funds block කරන්න, freeze කරන්න පුළුවන්, නැත්නම් FTX එකට වගේ hacks, liquidity problems එන්න පුළුවන්. ඔයාගේ Bitcoin exchange එකක තියලා තියෙන එකෙන් financial self-sovereignty කියන මුළු අරමුණම නැති වෙනවා. මේක 1933 දී US වල රත්තරන් රාජසන්තක කළා වගේ සිද්ධියක්. Bank vaults වල රත්තරන් තියාගෙන හිටපු අයට ඒක නැති වුණා, හැබැයි ගෙදර තියාගෙන හිටපු අයට ප්‍රශ්නයක් වුණේ නෑ.
FTX Bankruptcy එකේ දැනට තියෙන තත්ත්වය
දැන්, FTX bankruptcy proceedings වල දැනට තියෙන තත්ත්වය ගැන පොඩි update එකක් දෙන්නම්. සමහර අයට නම් හොඳ ආරංචියක්, හැබැයි හැමෝටම නෙවෙයි. FTX වල Chapter 11 plan එක 2025 මුලදී ක්‍රියාත්මක වුණා, ඩොලර් බිලියන 14-16.5ක recovery pool එකක් එක්ක. මුල් ගෙවීම් 2025 මැයි මාසයේ පටන් ගත්තා, දැනටමත් Kraken, BitGo, Payoneer වගේ partnersලා හරහා ලෝකේ පුරා ඉන්න allowed creditorsලට ඩොලර් බිලියන 5ක් වගේ බෙදා දීලා තියෙනවා.
හැබැයි, FTX Recovery Trust එක restrictive crypto laws තියෙන රටවල් 49ක creditorsලට payouts නවත්වලා තියෙනවා. චීනය, නයිජීරියාව, රුසියාව වගේ තැන් මේකට අයිතියි. මේ "restricted jurisdictions" claims, මුළු claims වලින් පොඩි ප්‍රතිශතයක් වුණත්, freeze වෙලා තියෙන මුදලින් 82%ක් මේවාට අයිතියි. මේ කලාපවල creditorsලට Restricted Jurisdiction Notice එකක් ලැබෙනවා, එයාලට US jurisdiction එකට එකඟ වෙන්න affidavit එකක් submit කරන්න දවස් 45කට වඩා වැඩි කාලයක් ලැබෙනවා. එයාලා reply නොකළොත්, එයාලගේ claims, ඒ වගේම accrued interest, අත්හැරලා දානවා (forfeited). මේ restricted regions වල funds evaluate කරලා බෙදා දෙන්නේ කොහොමද කියලා කතා කරන්න 2025 ජූලි 22 වෙනිදා District of Delaware වල court hearing එකක් තියෙනවා.
අවසාන වශයෙන්
සාරාංශයක් විදියට කියනවා නම්, exchange කොච්චර ලොකු වුණත්, හොඳයි වගේ පෙනුනත්, ඒවා හැමවිටම අවදානමක්, මොකද ඒවා custodial. එයාලා ඔයාගේ private keys තියාගෙන ඉන්නවා, එයාලට ඔයාගේ funds වැරදියට පාවිච්චි කරන්න පුළුවන්, bankruptcy එකක් ආවොත් හරි, FTX වගේ fraud එකක් වුණොත් හරි, ඔයාට ඔයාගේ funds නැති වෙන්න පුළුවන්, ඒ වගේම ආපහු ගන්න එක ගොඩක් අමාරුයි, නැත්නම් බැරිම වෙන්නත් පුළුවන්. මේ අවාසනාවන්ත සිදුවීම් වලින් ගන්න පුළුවන් වැදගත්ම දේ තමයි ඔයාගේ Bitcoin exchange වලින් withdraw කරලා ඔයාගේම non-custodial hardware wallet එකක තියාගන්න එක. මුලින් ටිකක් complicated වගේ පෙනුනට, ඔයාට ඔයාගේ Bitcoin ගැන ඇත්තටම පාලනයක් තියාගන්නයි, ඔයාගේ financial freedom එක ආරක්ෂා කරගන්නයි තියෙන එකම විදිය ඒක තමයි. ගොඩක් අය මේ පාඩම අමාරුවෙන් ඉගෙන ගත්තා, හැබැයි දැන් ඔයාලා self-custody වල වැදගත්කම දන්නවා. ඒක ඉක්මනින්ම කරන්න කියලා අපි ඔයාලට කියනවා.
මේ පැහැදිලි කිරීම පැහැදිලියි වගේම ප්‍රයෝජනවත් වෙන්න ඇති කියලා හිතනවා.!
අදට ගිහින් එන්නම් සුභ දවසක්...
සැළකිය යුතුයි:
අධ්‍යාපනික අරමුණු සඳහා පමණි: මෙම ලිපියේ අන්තර්ගතය වර්තමාන තොරතුරු හා අධ්‍යාපනික අරමුණු සඳහා පමණක් එකතු කර ඇති අතර, කිසිඳු ආකාරයක මුදල් ආයෝජන උපදේශයක් නොවේ.
මූල්‍ය උපදෙස් නොවේ: මෙම වීඩියෝව සපයා ඇත්තේ තොරතුරු දැනගැනීම සඳහා පමණක් වන අතර එය මූල්‍ය, නීතිමය හෝ බදු උපදෙස් ලෙස නොසැලකිය යුතුය. ඕනෑම මූල්‍ය තීරණයක් ගැනීමට පෙර ඔබගේම පර්යේෂණ සිදු කර බලපත්‍රලාභී වෘත්තිකයෙකුගෙන් උපදෙස් ලබාගන්න.
මෙම ලිපිය හුවමාරු කරගන්න
