හැමෝම අහන ලොකුම ප්‍රශ්නය තමයි මේ digital currency ලෝකේ දෙවැනි තැන ඉන්න Ethereum (ETH) කියන එක ඇත්තටම Bitcoin වලට වඩා හොඳද කියලා. ඉතින්, අපි අද මේ දෙකේ තියෙන core differences ඉතාම සරලව කතා කරන්න බලාපොරොත්තු වෙනවා. අපි බලමු ආරක්ෂාව (security), centralization, සහ මේකේ මූල්‍ය තත්ත්වය (monetary status) අනුව ETH ඇත්තටම හොඳයිද කියලා.
ඉතින් මේ ගැන ඉතාම පැහැදිලිව අපේ Bitcoin Sri Lanka YouTube නාලිකාවේ වීඩියෝ එක්කින් ඉදිරිපත් කරලා තියනවා. මේ පහල තියෙන්නෙ ඒ වීඩියෝ එක. ඔයාට පුළුවන් ඒකත් බලන්න
Ethereum, මේවා මොනවද? ‘දේපළ’ ද ‘ප්ලැට්ෆෝම්’ එකක්ද?
ඇයි මේ ETHයි, Bitcoinයි fundamental විදිහට වෙනස් වෙන්නේ කියලා තේරුම් ගන්න, අපි බලන්න ඕන නීතියෙන් මේවා මොනවද කියලා.
Bitcoin
Bitcoin කියන්නේ 'crypto property' එකක්. මේක හැදුවෙම long-term store of value එකක් විදිහට. ගොඩක් expertsලා සහ regulatorsලා කියන විදිහට, මේක අපි හදපු එකම හොදම, ඔප්පු කරපු digital property එක.දැන් බලන්න, property කියන්නේ මොකක්ද? රත්‍රං, ඉඩම්, නැත්නම් දුර්ලබ බෝග වගේ දේවල් (commodity) කිසිම තනි පුද්ගලයෙක්ට හෝ corporation එකකට control කරන්න බැහැ නේද? Bitcoinත් ඒ වගේමයි. ඒ නිසා මේවා SEC වගේ ආණ්ඩුවේ ආයතන වලින් 'security' එකක් විදිහට regulate කරන්න බැහැ. මේ property status එක නිසා තමයි Bitcoin කියන්නේ මුළු crypto economy එකේම 'ethical foundation' එක වෙන්නේ. තව වැදගත් දෙයක් තමයි, Bitcoin වල protocol එක 2010 මැයි මාසයෙන් පස්සේ අද වෙනකම් වෙනස් වෙලා නැහැ. බලවත් groups, miners, exchanges මේක වෙනස් කරන්න (block size war එක වගේ දේවල් වලදි) හදනකොටත්, Bitcoin ඒකට සාර්ථකව ප්‍රතිරෝධය පෑවා.
Ethereum
Ethereum කියන දේ 'crypto platform' එකක් විදිහටයි ප්‍රසිද්ධ. මේක smart contracts පාවිච්චි කරලා අනිත් අය විවිධ දේවල් හදන තැනක්. හැබැයි, crypto ecosystem එකේ Ethereum සහ අනිත් හැමදේම වගේ බොහෝ දුරට 'securities' වෙන්න පුළුවන්. ඇයි එහෙම කියන්නේ? මොකද මේවා මුලින්ම පටන් ගත්ත developer group එකක් විසින් control කරපු නිසා, ICO (Initial Coin Offering) එකකින් නිකුත් කරපු නිසා, සහ මුලින්ම 'pre-mine' එකක් තිබුණ නිසා. යම් කිසි පිරිසකට protocol එක උඩ බලපෑමක් කරන්න පුළුවන්නම්, ඒක 'security' එකක් වෙනවා.
Bitcoin වල වගේ නෙවෙයි, Ethereum වල monetary policy එක හැම තිස්සේම වෙනස් වෙනවා, සමහර වෙලාවට මාස කිහිපයකට සැරයක්. තව crucial දෙයක් තමයි, Ethereum වලට development එක මෙහෙයවන, roadmap එක propose කරන (The Surge, The Verge, The Purge, The Splurge වගේ) ජීවමාන නායකයෙක් ඉන්නවා. නායකයෙක් ඉන්න protocol එකක්, decentralized cryptocurrency එකක් වෙන්නේ නැහැ.
කොහොමද මේ ආරක්ෂාව තහවුරු කරන්නේ? (PoW vs. PoS)
ආරක්ෂාවට සහ centralization වලට බලපාන ලොකුම technical වෙනස තමයි 'consensus mechanism' එක.
Bitcoin පාවිච්චි කරන්නේ Proof of Work (PoW). මේකේදී minersලා විදුලිය දහනය කරලා (burn electricity) solution එකක් හොයන්න ඕන. ඒ කියන්නේ, වැඩේ කළා කියලා ඔප්පු කරන්න ඕන. මේ system එක 'thermodynamically robust' සහ control කරන්න අමාරුයි. PoW එකේදී, ඔයාට වැඩි Bitcoin ප්‍රමාණයක් අයිති වුණා කියලා protocol එක උඩ වැඩි බලයක් ලැබෙන්නේ නැහැ. මේක highly competitive ක්‍රමයක්, මේක innovation වලට වටිනාකම දෙනවා. ඔයාට ලාභම energy හොයාගන්න පුළුවන්නම්, වේගවත්ම mining chip එක හදන්න පුළුවන්නම්, ඔයා සාර්ථක වෙනවා. තව, ඕනෑම කෙනෙක්ට පුළුවන් Bitcoin full node එකක් run කරන්න (පරණ laptop එකක් හරි, cheap Raspberry Pi එකක් හරි පාවිච්චි කරලා).
Ethereum පාවිච්චි කරන්නේ Proof of Stake (PoS). Ethereum 2022දී PoW වලින් PoS වලට මාරු වුණා. PoS යටතේ minersලා වෙනුවට 'validators'ලා ආදේශ වෙනවා. validator කෙනෙක් වෙන්න නම්, ඔයා අවම වශයෙන් ETH 32ක් stake කරන්න ඕන. Proof of Stake වල මූලික නීතිය සරලයි: ඔයා ළඟ කොයින් වැඩි වෙන්න, ඔයාගේ බලය වැඩි වෙනවා. මේකෙන් වෙන්නේ පොහොසත් මිනිස්සුන්ට කිසිම දෙයක් නොකර, කොයින් stake කරලා interest හොයමින්, තවත් පොහොසත් වෙන්න අවස්ථාව ලැබෙන එකයි. PoW වලදී innovation එකට වටිනාකම දුන්නාට, PoS වලින් වෙන්නේ ධනවතුන්ට තව දනවත් වෙන්න ත්‍යාග දීමක්.
PoS වල තියෙන centralization අවදානම
ගොඩක් විචාරකයෝ කියන්නේ PoS වලට මාරු වීම කියන්නේ විශාල centralization අවදානමක් කියලා. PoS system එකක අවසාන ප්‍රතිඵලය තමයි අධික centralization එකක්.
බලය තනි තැනකට ඒකරාශී වීම: ලොකු, regulate කරපු crypto exchanges (Coinbase සහ Binance වගේ) සහ අනාගත Ethereum ETFs massive validatorsලා බවට පත් වෙනවා. මොකද මේ අය ළඟ විශාල ETH ප්‍රමාණයක් staked කරලා තියෙනවා. Algorithm එක වැඩිපුරම කොයින් තියෙන අයට support කරන නිසා, මේ අයට විශාල බලයක් ලැබෙනවා.
Regulatory Capture: මේ centralization වෙච්ච exchanges සහ ETFs network එක control කරනකොට, ආණ්ඩුවලට තියෙන්නේ මේ ආයතන ටිකට regulatory pressure එක දාන්න විතරයි. මේ ආයතන regulate කරපු නිසා, ඔවුන්ට ආණ්ඩුවලට අනුකූල වෙන්න වෙනවා. මේකෙන් වෙන්නේ අර currency එක ආණ්ඩුවට අහුවෙනවා (captured currency).
සංවේදීකරණය (Censorship): අපිට දැනටමත් centralization ප්‍රශ්න දැකලා තියෙනවා. PoS වලට මාරු වෙන්න කලින් පවා, Ethereum blocks, US government OFAC compliance නීති ක්‍රියාත්මක කරන්න transaction censor කරන්න පටන් අරන් තිබුණා.
මුලින්ම කොයින් බෙදුවේ කොහොමද?
මූල්‍ය පද්ධතියක ආරම්භක තත්ත්වය අතිශයින්ම වැදගත්. ආරම්භක බෙදාහැරීම සාධාරණ නැත්නම්, ඒ system එකට කවදාවත් මැජික් එකකින් සාධාරණ වෙන්න බැහැ.
Ethereum වල 'dirty pre-mine' එකක් තිබුණා. මුලින්ම සංසරණය වුණු supply එකෙන් විශාල ප්‍රමාණයක් (70%ක් දක්වා) insiderලා, developersලා, සහ Venture Capital firms වලට දුන්නා. Bitcoin වල නිර්මාතෘ, Satoshi, අතුරුදහන් වෙලා, එයාගේ coins කවදාවත් වියදම් නොකළාට, Vitalik Buterin තමන්ගේ ETH වලින් සැලකිය යුතු ප්‍රමාණයක් dump කරලා තියෙනවා.
තවද, මුලින්ම ICO එකේදී විශාල investment කළ අය (whales) pseudonyms පාවිච්චි කරලා, විවිධ fake identities හදලා තියෙන බවට සාක්ෂි තියෙනවා. මේකෙන් වෙලා තියෙන්නේ මුලින්ම බෙදාහැරීම ප්‍රසිද්ධ කරපු විදිහටම සාධාරණ නැති වීමයි.
තව, 2016දී DAO hack එකකින් පස්සේ, Ethereum වල නායකයා විදිහට තීරණය කරලා, primary beneficiariesලාට සල්ලි ආපහු දෙන්න විශේෂ hard fork එකක් කරන්න ගියා. මේකෙන් පේන්නේ centralized influence එකක්. Vitalik පවා කියලා තියෙනවා ETH ඕනෑවට වඩා centralized බවත්, ඒක හදන්න තමන්ගේ centralized leadership එක පාවිච්චි කරන බවත්.
අවසන් තීරණය (Final Verdict)
ඉතින්, ETH Bitcoin වලට වඩා හොඳද?
ඔයාලා long-term, decentralized, censorship-resistant, සහ ඇත්තටම digital property එකක් විදිහට වැඩ කරන දෙයක් හොයනවනම්, Bitcoin තමයි හොඳම එක.
Ethereum වලට ජීවමාන නායකයෙක් ඉන්න එක, නිතර නිතර policy වෙනස් වෙන එක, centralized initial distribution එක (pre-mine), සහ PoS වලට මාරු වුණ එක – මේ හැමදේම බලන්න, ඒක ධනවතුන්ට සහ regulate කරපු exchanges වලට වාසි දෙන අධික ලෙස centralized system එකක්. මේකෙන් වෙන්නේ නීති රීති insiderලා සහ bankersලා විසින් control කරන දැනට තියෙන fiat financial system එක ආපහු හදන එකයි.
Michael Saylor කිව්වා වගේ, true decentralization වලදී දෙවැනි හොඳම කෙනෙක් නැහැ.
අදට ගිහින් එන්නම් සුභ දවසක්.
සැළකිය යුතුයි:
අධ්‍යාපනික අරමුණු සඳහා පමණි: මෙම ලිපියේ අන්තර්ගතය වර්තමාන තොරතුරු හා අධ්‍යාපනික අරමුණු සඳහා පමණක් එකතු කර ඇති අතර, කිසිඳු ආකාරයක මුදල් ආයෝජන උපදේශයක් නොවේ.
මූල්‍ය උපදෙස් නොවේ: මෙම ලිපිය සහ වීඩියෝව සපයා ඇත්තේ තොරතුරු දැනගැනීම සඳහා පමණක් වන අතර එය මූල්‍ය, නීතිමය හෝ බදු උපදෙස් ලෙස නොසැලකිය යුතුය. ඕනෑම මූල්‍ය තීරණයක් ගැනීමට පෙර ඔබගේම පර්යේෂණ සිදු කර බලපත්‍රලාභී වෘත්තිකයෙකුගෙන් උපදෙස් ලබාගන්න.
මෙම ලිපිය හුවමාරු කරගන්න
